شناسایی عوامل مؤثر بر منابع آب زیرزمینی و پیش‌بینی سطح تراز و تغییرات آن در حوضه آبخیز جازموریان

حوضه آبریز جازموریان یکی از حوضه‌های مهم و حیاتی کشور است که به‌دلیل کمبود منابع آب سطحی و درنتیجه قرارگیری آب‌های زیرزمینی آن در اولویت بهره‌برداری، با افت شدیدی در سطح سفره‌های زیرزمینی روبه‌رو شده است. هدف از انجام این تحقیق شناسایی عوامل مؤثر بر افت سطح سفره آب زیرزمینی و پیش‌بینی تغییرات تراز آن در صورت ادامه روند فعلی، در حوضه آبخیز جازموریان می‌باشد. در این مطالعه باتوجه به اهمیت شناخت عوامل مؤثر بر وضعیت منابع آب زیرزمینی و دلایل افت این منابع، ابتدا ویژگی‌های زمین‌شناسی و ژئومورفولوژیک حوضه و تأثیرات آن بر کمیت و پراکنش منابع آب زیرزمینی مورد بررسی قرار گرفت، آنگاه اقدام به مطالعه تأثیر خشکسالی‌های هیدرواقلیمی با استفاده از دو شاخص جریان رودخانه‌ای (SDI) و شاخص بارش استاندار شده (SPI) در ایستگاه‌های هیدرومتری، بارانسنجی و سینوپتیک واقع در آبخوان‌های حوضه گردید و سهم برداشت‌های انجام شده بر تغییرات منابع آب زیرزمینی توسط چاه، چشمه، قنات و همچنین تأثیر سازه‌های سطحی و مصارف انجام شده بر روی تغییرات سطح تراز حوضه مشخص شد. در ادامه داده‌های متوسط ماهانه و سالانه تراز آب زیرزمینی در طی سال‌های 93-1370 برای پیش‌بینی تغییرات آب زیرزمینی تا سال 1420 با استفاده از مدل‌های سری زمانی بررسی گردید. نتایج بررسی میزان اثر عوامل مختلف بر تغییرات آب زیرزمینی حوضه نشان داد که خشکسالی‌های هیدرواقلیمی با وجود تأثیرگذاری بر تغییرات آب زیرزمینی دارای اثر معنی‌داری نبوده‌اند که نشان‌دهنده تأثیر سایر عوامل بر تغییرات آب زیرزمینی حوضه می‌باشد. سدها و چاه‌های عمیق و نیمه‌عمیق به‌ترتیب با همبستگی منفی 83/0، 75/0 و 68/0 بیشترین اثر منفی را بر افت آب زیرزمینی منطقه داشته و متوسط آبدهی چاه‌ها و چشمه‌ها با افزایش تراز آب زیرزمینی افزایش معنی‌داری داشته است. همچنین بررسی تغییرات سطح آب زیرزمینی حوضه نشان‌دهنده روند کاهشی معنی‌دار با 37/0 متر کاهش در سال بوده و پیش‌بینی‌ها نشان داد در سال‌های آینده با افت شدیدتری روبرو خواهد شد. این افت در تابستان با درصد تغییرات 96/1 حداکثر و در پاییز با 87/1 درصد کمتر از سایر فصول خواهد بود. در صورت ادامه روند فعلی بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی، وضعیت منطقه در آینده با چالش‌های فراوانی روبرو خواهد شد.